آشنایی با میبد

الف) موقعیت جغرافیایی
میبد با مساحت 845 کیلومتر مربع در 54 درجه و 45 ثانیه طول جغرافیایی (45/00/54) و 32 درجه و 14 دقیقه و 45 ثانیه عرض جغرافیایی (45/14/32) قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا به طور متوسط 1234 متر می‌باشد.
شهرستان میبد از شرق و شمال به شهرستان اردکان، از جنوب و غرب شهرستان صدوق (به مرکزیت اشکذر) محدود می‌شود.
فاصله آن تا مرکز کشور و شهرهای هم‌جوار عبارت است از:
میبد تا تهران 627 کیلومتر، تا مشهد 1300 کیلومتر، تا اصفهان 260 کیلومتر، تا یزد 45 کیلومتر، تا اردکان 10 کیلومتر، تا اشکذر 25 کیلومتر و تا ندوشن 45 کیلومتر می‌باشد.
[بازگشت به ابتدای صفحه]
 

ب) بنای میبد
شهر میبد که همچون نگینی در خطه کویر مرکزی ایران می‌درخشد از تاریخی کهن برخوردار است. مورخان بنای شهر میبد را به شاه مؤبد از شاهان ساسانی، یا میبدار از سرهنگان یزدگرد نسبت داده‌اند که بنا بر دیدگاه نخست، نام میبد، تغییر یافته از واژه موبد می‌باشد و بنا بر دیدگاه دوم واژه میبد، اختصاری از کلمه میبدار است.
اگر آنچه درباره قلعه میبد که در کتاب‌های تاریخ آمده است بپذیریم باید گفت بنای اولیه میبد تاریخی چند هزار ساله دارد چرا که برخی از تاریخ‌نویسان ساخت این قلعه را به زمان سلیمان پیامبر (ع) نسبت داده و می‌نویسند: مورخان آورده‌اند که مدینه میبد را شاه مؤبد بساخت، اما قلعه را در زمان سلیمان پیامبر (ع) ساختند.
جریان از این قرار است که دیوان (دیوها) در هر طرف می‌گشتند و کوه‌ها و پشته های قابل قلاع پیدا می‌کردند و قلعه می‌ساختند. دال دیو به این کوهگل رسید و به غایت قابل قلعه دید، جهت سلیمان خواست که قلعه بسازد، خبر به سلیمان رسید، سلیمان فرمود که بر این پشته از گل و سنگ قلعه ای حصین دال دیو بسازد، دیو به فرمان سلیمان (ع) قلعه میبد بساخت، و بعضی خزاین سلیمان به آن قلعه نقل کردند.
[بازگشت به ابتدای صفحه]
 

ج) جاذبه های سیاحتی
با توجه به ویژگی شهرهای کهن، میبد نیز از این خصیصه برخوردار است و بناهای تاریخی بلکه آثار باستانی چندی را در خود جای داده است که از جمله آن‌ها می‌توان به نارین قلعه یکی از قدیمی‌ترین بناهای خشتی ایران و جهان که به کهن دژ و دژ دالان شهرت دارد و در گذشته دارای برج و بارو، خندق، دروازه و تونل زیرزمینی بوده است، اشاره کرد.
از دیگر آثار تاریخی میبد می‌توان به چند قلعه، مسجد جمعه میبد، مساجد جامع فیروزآباد، مهرجرد، بفروئیه، ده‌آباد و رکن‌آباد، کاروانسرا، چاپارخانه، یخچال خشتی، برج کبوترخان، آب‌انبارهای سنتی در بیشتر محله‌ها و بادگیرها، قلعه مهرجرد، قلعه بارجین و چند قلعه دیگر اشارت نمود. لازم به یادآوری است که اخیراً مجموعه بافت قدیمی محله کوچک (کوشک یا ارک) که در حریم نارین قلعه قرار دارد به ثبت آثار باستانی رسیده است.
همچنین امامزاده سید صدرالدین قنبر، امامزاده میر شمس الحق، خدیجه خاتون، پیر بفروئیه و پیر چراغ، از دیگر آثار جاذبه‌های توریستی میبد می‌باشد.
در این رهگذر باید اشارت نمود که ره‌آورد مسافرت به میبد می‌تواند فرش زیلو و انواع ظروف سفال و سرامیک باشد.
در خصوص صنعت زیلوبافی، دو نکته قابل توجه است: یک این که پیشینه زیلوبافی در میبد دست کم به قرن نهم می‌رسد، چرا که کهن‌ترین زیلوی به جای مانده در مسجد جمعه میبد سنه 808 قمری بافته شده است. نکته دوم این که زیلوی میبد تقریباً در همه عتبات عالیات عراق و ایران وجود دارد.
در خصوص صنعت سرامیک و کاشی باید گفت: نگاره های ظروف کاشی میبد بیشتر جنبه نمادین و ریشه در آثار کهن دارد و یکی از این نقش‌ها در سال 1971 میلادی برنده مدال طلای نمایشگاه بین‌المللی مونیخ گردید.
[بازگشت به ابتدای صفحه]
 

د) راه‌های ارتباطی
میبد در گذشته ایام به عنوان شهری در ناحیه مرکزی ایران حلقه اتصال ری و اصفهان به یزد، کرمان و جنوب غرب ایران بوده است که وجود رباط و چاپارخانه (اداره پست در قدیم) در حاشیه قدیم شهر گواه آن است.
در زمان کنونی، این شهر در مسیر شمال و تهران به جنوب و هرمزگان، در میان دو شریان حیاتی، یعنی جاده سراسری سنتو در شرق میبد و راه آهن سراسری تهران به کرمان و بندرعباس در غرب آن قرار دارد و ایستگاه راه آهن میبد نقطه اتصال خط آهن قم، کاشان و باد به میبد، اصفهان به میبد و کرمان و یزد به میبد می‌باشد.
[بازگشت به ابتدای صفحه]
 

هـ) تاریخ سیاسی
پس از بنای اولیه میبد، برگ دوم دوره سیاسی این شهر به قرن ششم هجری بازمی‌گردد که در آن زمان ابومنصور خطیر الملک میبدی به مدت 45 سال در دربار سلجوقیان فعالیت کرد تا این که در زمان عین الدوله، سلطان محمود سلجوقی به مقام وزارت رسید.
در قرن هشتم هجری حیات سیاسی میبد رونق بیشتری می‌گیرد، چرا که در این دوره سلسله آل مظفر که به وسیله امیر مبارز الدین محمد میبدی در میبد بنیان‌گذاری شد، به حکومت می‌رسند و شاهان آن از سال 713 تا 795 قمری بر بسیاری از بلاد ایران از جمله فارس، کرمان، کردستان، عراق عجم (اراک)، آذربایجان، لرستان، اصفهان و بخشی از خوزستان به استقلال حکمرانی می‌کنند. در این برهه از زمان مدارس عالی علمی و ابنیه زیادی در میبد تأسیس می‌شود.
در قرن نهم خواجه معین‌الدین علی میبدی صاحب منصب وزارت، در دولت تیموریان می‌شود که تا حدودی زمینه عمران و آبادانی این شهر را فراهم می‌سازد.
در قرن دهم هجری در عصر شاه عباس صفوی، خواجه شمس میبدی به خاطر استعداد ظاهری و نجابت باطنی مورد عنایت قرار گرفته و در زمره کارگزاران و صاحب منصبان صفویه درمی آید.
[بازگشت به ابتدای صفحه]
 

و) جغرافیای سیاسی
جغرافیدانان گذشته مانند ابراهیم بن محمد اصطخری از دانشمندان قرن چهارم در کتاب «مسالک الممالک»، محمد بغدادی معروف به ابن حوقل از سیاحان قرن چهارم و مؤلف کتاب «المسالک و الممالک» و محمد بن احمد مقدسی (بیت‌المقدسی) از دانشمندان قرن چهارم در کتاب «احسن التقاسیم فی معرفت الاقالیم» میبد را جزء کوره استخر فارس می‌دانستند. اصطخری می‌نویسد: میبد ناحیه ای است از نواحی کوره استخر در فارس.
ابن حوقل می‌نویسد: یزد و میبد دو شهرند از کوره اصطخر، از جانبی میان اصفهان و کرمان است. مقدسی نیز می‌نویسد: استخر، فراخ‌ترین کوره با شهرستان‌های بسیار نامبردار است و از شهرهایش هرات، میبد و ... است.
یاقوت حموی از دانشمندان قرن هفتم در «معجم البلدان» می‌نویسد: میبد شهری است از نواحی اصفهان و دارای قلعه بسیار محکم است و گفته می‌شود از نواحی یزد می‌باشد.
با ملاحظه آن چه گذشت به خوبی معلوم می‌شود که میبد و یزد در ردیف یکدیگر تا قرن هفتم در تابعیت فارس یا اصفهان بوده است و اگر حموی در قرن هفتم میبد را تابع یزد می‌داند نشانه افول میبد و درخشش یزد و پیشی گرفتن یزد از میبد است، هر چند دوباره در قرن هشتم و با روی کار آمدن آل مظفر میبد رونقی دگر بار پیدا می‌کند و نام این خطه در ردیف مراکز حکومت قرار می‌گیرد چرا که این خاندان از میبد برخاسته و دامنه دولتشان را به یزد، کرمان، فارس، اصفهان و ... کشاندند.
[بازگشت به ابتدای صفحه]
 

ز) جغرافیای کنونی میبد
در عصر حاضر به هنگام اجرای اولین تقسیمات کشوری در ایران که در سال 1282 شمسی صورت گرفت و کشور به 4 ایالت، 38 ولایت و 137 بلوک تقسیم شد، میبد به عنوان بلوک نائب‌الحکومه‌نشین تثبیت گردید که هم اکنون نیز در بین مردم به بلوک میبد با هفده آبادی شهرت دارد و با طی کردن فراز و نشیب‌هایی اکنون یکی از شهرستان‌های استان یزد می‌باشد.
میبد دارای یک بخش مرکزی و دو دهستان است که دهستان بفروئیه در غرب میبد و دهستان شهیدیه در شرق آن قرار دارد.
[بازگشت به ابتدای صفحه]
 

ح) فرهنگ
میبد بسان دیگر شهرهای کشور دارای فرهنگ محلی ویژه خود است، هر چند برخی از آن آداب و رسوم جزء فرهنگ مشترک استان و یا کشور به شمار می‌رود و 99 درصد آن صبغه اسلامی دارد.
یکی از نمادهای فرهنگی موجود در میبد که بسیار چشمگیر است توجه به مراکز عام‌المنفعه در قالب وقف است که در زوایای گوناگون ولایت مداری، تربیتی، علمی، بهداشتی، تعاون، امور عبادی، امور اجتماعی، حمایتی و ... جلوه کرده است.
سبک معماری میبد به شیوه سنتی و مطابق با فرهنگ اسلامی است. مساجد آن از دو قسمت گرمخانه و بیرونی همراه با ایوان و مأذنه ساخته شده و دارای غرفه های مخصوص بانوان می‌باشد. حسینیه‌ها معمولاً برای تعزیه خوانی و به شکل مربع با سکوهای متعدد در اطراف و بنای مدوری در وسط به نام کلک بوده است که برخی از آن‌ها همچنان باقی است.
اکثر منازل دارای کریاس (کریاس محلی است چندضلعی در مدخل منزل که مسیرهای متعدد از آن منشعب می‌شود)، حوض، سرداب، بادگیرهای دوطرفه و چهر طرفه برای تهویه های تابستان و برخی دیگر دارای شومینه های خشتی بوده است.
عزاداری‌ها به صورت تعزیه همراه با طوق، شده، نخل و ... است، روضه خوانی‌ها با ذکر ذاکران به هنگام غروب آفتاب به عنوان اعلام عزا و نوحه خوانی نوجوانان همراه است، دسته‌جات سینه و زنجیرزنی نیز برقرار است.
[بازگشت به ابتدای صفحه]
 

ط) اقتصاد
استعدادهای نهفته و ویژگی‌های برجسته در میبد این شهر را به یک قطب اقتصادی نسبتاً مناسب تبدیل کرده است. برخی از این ویژگی‌ها عبارتند از:
1- موقعیت ممتاز مواصلاتی میبد با استان‌های کشور.
2- وجود مراکز تولیدی کوچک و بزرگ.
3- صنایع مهم فلزی و معدنی چون مجتمع فولاد، کارخانه های متعدد چینی، سرامیک و کاشی.
4- وجود مراکز مهم صنایع دستی مانند سفال سازی، ظروف سرامیک و زیلوبافی.
5- کارخانه قند و دیگر مراکز تولید مواد غذایی.
6- اشتغال درصد قابل توجهی از نیروی کار میبد در کشور کویت و ورود ارز توسط آن‌ها.
یکی از نشانه های رونق اقتصادی میبد وجود بانک‌های متعدد است به طوری که تقریباً به ازای هر 2000 نفر یک شعبه بانک وجود دارد.
از جهت کشاورزی نیز منطقه میبد به سهم خود دارای رونق ویژه است و محصولات کشاورزی و باغی آن از جمله انار و پسته به دیگر نقاط و حتی خارج از کشور صادر می‌شود.
لازم به ذکر است که تا دو سه دهه اخیر تمام آبیاری مزارع در میبد به وسیله قنوات صورت می‌گرفت و در این زمینه قنات شمس آباد (به طول بیش از 50 کیلومتر)، قنات حسن آباد، قنات محمودی، قنات مهرجرد و آب نو نقش اساسی در آبیاری منطقه ایفا می‌کردند. اما امروزه بیشتر این قنوات خشکیده و چاه های عمیق جایگزین آن شده است. نکته دیگر این که در میبد آب برخی از قنوات به وسیله مقسم برای چند کشتخوان تقسیم می‌شد از جمله قنات حسن آباد برای کشتخوان حسن آباد و قطب آباد، قنات کسنویه برای کشتخوان کسنویه کبیر و صغیر و ...
[بازگشت به ابتدای صفحه]
 

ی) مردم شناسی و جمعیت
جمعیت شهرستان میبد بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1390 هجری شمسی 82840 نفر بوده است که بیشتر ساکنان آن شهرنشین هستند و همگی به زبان پارسی و با گویش محلی صحبت می‌کنند. از جمعیت میبد 99 درصد مسلمان شیعه و یک درصد زردشتی می‌باشند.

شایسته یادآوری است که مردم میبد پس از ورود اسلام به ایران در همان آغاز به دین مبین اسلام گرویدند و در این میان تابع مذهب شافعی شدند که تا اواخر قرن نهم همچنان بر همان مذهب باقی بودند.
در این قرن بود که مردم میبد بیش از پیش محبت و مودت خود را نسبت به اهل بیت (ع) ابراز داشتند و رسماً مذهب تشیع را پذیرفتند، از همین رو همه دانشمندان میبدی تا قرن دهم سنی بوده و علمای پس از آن شیعه هستند.
[بازگشت به ابتدای صفحه]
 

ک) میبد و انقلاب
در جریان انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (قدس سره) که در سال 1357 خورشیدی به پیروزی رسید مردم میبد نیز همانند سایر شهرهای کشورمان با پیشتازی روحانیت منطقه در تمامی حرکت‌های انقلابی حضوری فعال داشته و در راهپیمایی‌ها، اعتراضات و اعتصاب‌ها شرکت می‌کردند که راهپیمایی بیست هزار نفری روز اربعین در سال 1356 نمونه ای از این حرکت توفنده بود.
جامعه روحانیت میبد، جامعه فرهنگیان و معلمان و دیگر تشکل‌های منطقه با صدور اعلامیه و گویندگان با سخنان خود در مراسم هفتم و چهلم شهدای دیگر شهرها به افشاگری جنایات و خیانت‌های حکومت طاغوت می‌پرداختند.
آیت الله محمد ابراهیم اعرافی که نقش رهبری این حرکت را در میبد بر عهده داشت و سال‌ها پیش از انقلاب نماز جمعه را در میبد اقامه می‌نمود هر هفته در یکی از مساجد میبد به ایراد خطبه های آتشین و افشاگرانه می‌پرداخت و عملاً هر هفته شهر میبد شاهد راهپیمایی و تظاهرات بود.
مردم میبد در جریان حرکت انقلابی خود، دو شهید به نام‌های امین الله زاهدی از فرهنگیان و بمانعلی رعیت رکن آبادی تقدیم انقلاب نمودند.
[بازگشت به ابتدای صفحه]
 

ل) رونق علمی و فرهنگی
میبد از دیر باز مهد علم و دانش بوده است و در زمان زمامداری آل مظفر مراکز علمی چون مدرسه مظفریه و دارالسیاده فعال بوده و اکنون نیز از مراکز علمی متعددی برخوردار است که می‌توان به موارد زیر اشارت نمود:
1- حوزه علمیه حجه بن الحسن (عج) ویژه برادران.
2- حوزه علمیه امام حسین (ع) ویژه برادران.
3- حوزه علمیه الزهراء ویژه خواهران.
4- دبیرستان پسرانه علوم و معارف اسلامی وابسته به مدرسه علی شهید مطهری.
5- دبیرستان دخترانه علوم و معارف اسلامی وابسته به مدرسه علی شهید مطهری.
6- دانشگاه آزاد اسلامی.
7- دانشگاه پیام نور.
8- دانشکده علوم قرآنی.
9- دانشکده الهیات و معارف اسلامی وابسته به دانشگاه یزد.
10- آموزشکده فنی.
11- مرکز تحقیقات ژنتیک.
12- آزمایشگاه مرکزی پیام نور.
در این شهر همچنین مراکز فرهنگی دیگر چون مصلی و مجتمع فرهنگی آیت الله اعرافی و موزه مردم شناسی وجود دارد.
ضمناً وجود نزدیک به هزار نفر دانشجو از این خطه در دانشگاه های کشور و حدود 300 نفر محصل علوم دینی در حوزه‌های علمیه خود بیانگر اهتمام به کسب دانش و رونق علمی این منطقه می‌باشد.
[بازگشت به ابتدای صفحه]

منبع: کتاب فرزانگان میبد، حجه الاسلام و المسلمین محمد فاکر میبدی، چاپ اول بهار 1382، انتشارات قدس